شاخص ترس و طمع (Fear & Greed Index)، به‌منظور اندازه‌گیری احساسات غالب سرمایه‌گذاران در بازار سهام طراحی شده است. این شاخص بین صفر و صد نوسان می‌کند؛ صفر نشان‌دهنده ترس مطلق و صد نشان‌دهنده طمع افراطی است. وقتی شاخص به سطحی مانند ۲۴ برسد، یعنی ترس در بازار به سطح «افراطی» رسیده است. چنین شرایطی معمولا با نوسانات شدید، فروش گسترده و بی‌اعتمادی سرمایه‌گذاران همراه است.
وقتی شاخص ترس و طمع به ۲۴ برسد، این عدد نمادی از بدبینی گسترده است؛ اما این وضعیت، از نگاه تحلیلگران، می‌تواند نقطه‌ای از فرصت یا هشدار باشد. در این مقاله، دلایل افت شدید شاخص، پیامدهای آن و راهکارهای احتمالی را بررسی می‌کنیم.
ساختار شاخص ترس و طمع و عوامل تأثیرگذار
برای درک بهتر اهمیت این عدد پایین، ابتدا باید بدانیم که شاخص ترس و طمع چگونه محاسبه می‌شود. معمولاً هفت مؤلفه مهم وارد محاسبه می‌شوند، از جمله:
- حرکت قیمت بازار (Momentum)
- قدرت قیمت‌ها (بیشترین/کمترین قیمت‌ها)
- پهنای بازار (تعداد سهم‌های صعودی vs نزولی)
- نسبت اختیار فروش به اختیار خرید (Put/Call)
- تقاضا برای اوراق با بازده بالا (junk bonds)
- نوسان بازار (مثل شاخص VIX)
- تقاضا برای دارایی‌های امن (اوراق قرضه دولتی و طلا)
هرکدام از این مؤلفه‌ها نشان می‌دهند که سرمایه‌گذاران در کدام جهت گرایش بیشتری دارند. وقتی همه یا اغلب این عوامل در سمت ترس قرار گیرند، شاخص کل نیز به سمت اعداد پایین رانده می‌شود.
در تاریخ بازارها، نمونه‌هایی وجود دارد که شاخص ترس و طمع به پایین‌ترین سطوح تاریخی رسیده است؛ برای مثال، در بحران کرونا، این شاخص تا عدد ۲ کاهش یافت که نشان‌دهنده ترس مطلق بود.
چه عواملی ممکن است باعث سقوط به ۲۴ شوند؟
وقتی شاخص به عددی مانند ۲۴ برسد، معمولاً عوامل متعددی به هم ریخته‌اند. در زیر به برخی از مهم‌ترین دلایل احتمالی اشاره می‌کنیم:
- افزایش شدید نوسانات بازار
وقتی شاخص VIX یا سایر شاخص‌های نوسان‌شناسی به سطوح بالا می‌روند، نشان‌دهنده هراس گسترده در بازار است. - تمایل شدید به دارایی‌های امن
در چنین شرایطی، سرمایه‌گذاران از بازار سهام خارج می‌شوند و به دارایی‌هایی مانند اوراق قرضه دولتی، طلا یا حتی پول نقد پناه می‌برند. - حرکات فروش گسترده (panic selling)
رفتار هیجانی و فروش دسته‌جمعی می‌تواند به سقوط سریع قیمت‌ها و تشدید ترس کمک کند. - اخبار منفی اقتصادی یا سیاسی
بحران‌های جهانی، تنش‌های تجاری، تورم بالا یا رکود اقتصادی می‌توانند روحیه بازار را تخریب کنند. - کاهش احتمالی نقدینگی بازار
وقتی جریان پول ورودی به بازار کاهش یابد، اعتبار سرمایه‌گذاری و اعتماد به بازار تضعیف می‌شود.
پیامدهای سطح ترس افراطی (۲۴)
وقتی شاخص ترس و طمع به سطح ۲۴ برسد، بازار با تبعات خاصی مواجه می‌شود:
- زندگی در حالت اضطراری
سرمایه‌گذاران محافظه‌کارتر می‌شوند، فروش برای جلوگیری از زیان بیشتر شدت می‌گیرد، و تحلیل‌ها بیشتر تحت تأثیر احساسات قرار می‌گیرد. - نوسان قیمتی شدید
در این سطح، بازار تمایل دارد در هر جهتی به سرعت حرکت کند؛ گاهی در یک روز درصدهای بزرگی کاهش یا افزایش را شاهد خواهیم بود. - فرصت برای سرمایه‌گذاران متضاد (Contrarian)
برخی تحلیلگران معتقدند وقتی ترس به سطح افراطی برسد، این فرصت خوبی برای خرید است؛ چراکه بازار ممکن است در مقابل جمعیت بزرگ سرمایه‌گذاران برگردد. - افزایش تقاضا برای نقدینگی و دارایی‌های با ریسک پایین
اوراق قرضه، طلا، وجه نقد و دارایی‌های حفظ‌کننده ارزش بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرند. - کاهش اعتماد به بازار و حجم معاملات
فعالیت معاملاتی ممکن است کاهش یابد و سرمایه‌گذاران بزرگ محتاط‌تر شوند.
آیا پایین‌ترین سطح ترس نشانه بازگشت بازار است؟
«گاهی بله، اما نه همیشه.»
از منظر تاریخی، برخی از کف‌های بزرگ بازار با دوره‌هایی از ترس شدید همراه بوده‌اند. اما تعداد زیادی از موارد هم هستند که بازار حتی بعد از ترس افراطی باز هم نزول کرده است. به عبارتی، شاخص ترس و طمع یک سیگنال هشدار و ابزار مکمل است، نه پیش‌بینی‌کننده قطعی.
تحلیلگران توصیه می‌کنند که کنار این شاخص از تحلیل بنیادی، تکنیکال و ارزیابی شرایط کلان اقتصادی نیز استفاده شود.
وقتی شاخص ترس و طمع به ۲۴ می‌رسد، بازار وارد فاز اضطراری و بدبینی شدید شده است. اما این وضعیت به‌تنهایی کافی نیست که پیش‌بینی کنیم بازار حتماً برمی‌گردد—بلکه می‌تواند نقطه‌ای برای بررسی فرصت‌ها باشد.
شاخص ترس و طمع در سطح ۲۴ و پایین ترین سطح خود
